آترزی مری

آترزی مری، یکی از ناهنجاری‌های مادرزادی یعنی نقص خلقتی در بدو تولد است که در نوزادان مشاهده می‌شود. این بیماری در حقیقت مسدود بودن مری‌ست که در چند نوع وجود دارد.

انواع آترزی مری

در نوع اول، دو قسمت بالایی و پایینی مری مسدود است. همچنین در بین راه فاصله وجود دارد و باید برای تکمیل کردن آن روده را در این قسمت قرار داد. در این مواقع نوزاد باید تحت دو عمل قرار گیرد تا زمانی که بزرگ شود و عملی بزرگ‌تر برای او انجام گیرد.

این دو عمل به شرح زیر است که:

در یک عمل، راهی به معده باز می‌کنند که از این طریق کودک تغذیه شود. دیگری به این صورت است که قسمت مسدود به بالا را از پوست گردن باز می‌کنند تا ترشحات خالی شوند. این امر از بازگشت ترشحات به ریه جلوگیری می‌کند تا سبب ایجاد عفونت ریوی و خفگی نشود.

نوع شایع‌تر آن یعنی نوع دوم، قسمت بالای مری مسدود و قسمت پایینی به لوله هوایی وصل شده است. درنتیجه، در دوران جنینی مایعی (آمنیوتیک) که از داخل دهان بچه وارد می‌شود، از طریق لوله هوایی وارد لوله تحتانی، معده و روده‌ها می‌شود و درنهایت جذب خواهد شد. در نوع اول به دلیل آنکه مایع جذب نمی‌شود، افزایش پیدا می‌کند، به این حالت پلی هیدرآمنیوس می‌گویند.

تشخیص

سونوگرافیست در زمان بارداری با مشاهده افزایش این مایع می‌تواند احتمال آترزی معده (نوع مسدود دو طرفه) در جنین را بدهد. در واقع قبل از تولد تا ۹۹ درصد این بیماری قابل تشخیص است. البته در نوعی که فیستول و اتصالی بین مری و لوله هوایی وجود دارد، احتمال ۲۰ تا ۳۰ درصد پلی هیدرآمنیوس مشاهده می‌شود.

تشخیص از این جهت اهمیت دارد که باید این نوزاد در جایی که امکان جراحی اطفال وجود داشته باشد به دنیا بیاید تا او را سریعا عمل کنند. یا در شهری به دنیا آورده شود که در نزدیک بیمارستانی که بچه به دنیا می‌آید، بیمارستان‌های جراح اطفال وجود داشته باشد تا در شرایط مناسب نوزاد را منتقل و عمل را انجام دهند.

متأسفانه در کشور بیمارستان‌هایی که امکان به دنیا آوردن بچه و جراحی اطفال را نیز داشته باشند، بسیار محدود است. خوشبختانه بیمارستان مریم جز آن دسته از بیمارستان‌هایی‌ست که چنین نوزادهایی را عمل می‌کند. در روز گذشته نوزادی در بیمارستان مریم به دنیا آمد که با تشخیص قبلی علاوه بر مری، مقعد او نیز بسته بود.

برای مقعد بسته در اغلب مواقع یک راهی باز می‌شود. روده به پوست شکم باز شده تا از این طریق تخلیه صورت بگیرد (کولستومی). زیرا اگر بچه تخلیه نکند شکم او باد کرده و امکان سوراخ یا پاره شدن روده‌ها وجود دارد.

تا نوزاد به سن سه ماهگی برسد، این عمل انجام می‌شود که امکان تخلیه وجود داشته باشد، در سه ماهگی مقعد عمل خواهد شد. نوزادی که در بیمارستان مریم برای او عمل انجام گرفت با شانسی که روبه‌رو شد، یک راهی به صورت فیستول بین انتهای روده بزرگ که بسته بود و دهانه دستگاه تناسلی وجود داشت، از آنجا مکونیوم (مدفوع اولیه) شروع به تخلیه شدن کرد.

از آنجا که تخلیه صورت گرفت دیگر لازم به باز کردن کلستومی نبود. در واقع اولویت این نوزاد عمل مری او بود. ترشحات جمع شده در دهان باید سریعا تخلیه شود؛ بنابراین در یک شب که باید بررسی‌های بچه انجام بگیرد یک روده در مری فوقانی به نام ان جی تیوپ (NG tube) گذاشته می‌شود و هر ۱۵ دقیقه یک‌بار پرستاران بخش NICU (بخش مراقبت‌های ویژه نوزاد) ترشحات را تخلیه می‌کنند. این ترشحات تخلیه شده دیگر وارد ریه نخواهد شد.

نکته مهمی که در این بیماری‌ها وجود دارد این است که امکان وجود ناهنجاری‌های دیگر (VACTERL) نیز وجود دارد.

• حرف V به‌منظور مهره‌های کمر است. در واقع امکان آنکه مهره‌ها به‌صورت ناقص باشد، وجود خواهد داشت. بعضی اوقات کودکانی با مهره‌های کج به صورت S هستند که اسکولیوز دارند.
• حرف A به معنی آترزیاست، به این منظور که روده‌ها یا قسمت انتهایی می‌تواند بسته باشد (در موردی که در بیمارستان مریم وجود داشت قسمت انتهایی روده و مقعد بسته بود).
• حرف C به معنی کاردیاک، به این منظور که امکان وجود ناهنجاری قلبی نیز وجود دارد. معمولا در این مواقع از متخصص قلب اطفال مشاوره گرفته می‌شود. پس از معاینات در صورت لزوم اکو کاردیوگرافی نیز گرفته خواهد شد. در این مواقع مشخص می‌شود که آیا قلب سالم است یا خیر؟

گاهی احتمال دارد جای قلب عوض شده باشد و مسلما در این مواقع جای عروق نیز عوض می‌شود و در سمت راست سینه قرار می‌گیرد.

• TE یعنی تی ای فیستولا به این منظور که بین لوله تراشه (لوله هوایی) به مری ارتباط وجود داشته باشد. در نوزادی که در بیمارستان مریم بود، تی ای فیستولا وجود داشت.
• منطور از حرف R کلیه‌ها است. امکان ناهنجاری در کلیه (مجاری حالب) و مجاری کلیه (مجاری ادراری) وجود دارد. با استفاده از سونوگرافی این ناهنجاری مشخص می‌شود. خوشبختانه در این نوزاد کلیه‌ها سالم مشاهده شد. علاوه بر این موارد، امکان عدم نزول بیضه و هیپوسپادیاس نیز وجود دارد.
• L یعنی لیمب به منظور اندام است، یعنی امکان نقص اندام‌ها وجود دارد. انگشت‌های بهم چسیده، تشکیل ناقص یا عدم تشکیل ساعد دست (دست چسبیده به بازو). در بیمارستان مریم چنین چیزی وجود داشت که نوزاد دچار آرترزی مری، ساعد او تشکیل نشده و دست به بازو چسبیده بود.

در حالت دیگر به این صورت است که پا به‌شکل کلاب فود یعنی به‌صورت چنبلی باشد. بنابراین همراه مشکل آرترزی مری تمامی این موارد می‌تواند، رخ دهد. به همین جهت تمامی موارد ذکر شده باید بررسی شود و سپس درمان انجام گیرد.

نوزاد در بیمارستان مریم تحت عمل جراحی قرار گرفت. ابتدا باید سینه شکافته می‌شد، زیر بغل باز شد و سپس وارد سینه (قفسه صدری) شدند. دو سر مری را پیدا کرده و قسمت پایینی که به لوله هوایی وصل بود، جدا کردند. لوله هوایی با بخیه‌ها دوخته شد تا باز نماند، سپس لوله پایینی همراه با لوله بالایی پیوند خورد و خوشبختانه درنهایت مری برقرار شد.

این نوزادان به دلیل اینکه لوله هوایی‌شان به مری وصله شده به پایین که نفس می‌کشند، قسمتی از هوا وارد مری و معده می‌شوددر نتیجه معده نفاخ خواهد شد. قبل از عمل دسترسی به معده نیست؛ اما زمانی که دو سر مری به یکدیگر متصل و یک لوله وارد مری می‌شود، آن زمان می‌توان هوای داخل معده را از طریق بینی خالی کرد.

این نوزادان باید تا مدتی در دستگاه بمانند. در واقع با کمک دستگاه، تنفس آنها انجام می‌گیرد تا مری فرصت التیام داشته باشد. گاهی بین ۵ تا ۶ روز و گاهی بیشتر، به تناسب وضعیت اناستوموز (محل پیوند)، مشخص می‌شود.

علت نام اماستوموز به این منظور است که گاهی اوقات دو سر مری به‌راحتی به یکدیگر نمی‌رسند و تحت کشش این دو به یکدیگر متصل می‌شوند. بر این اساس ممکن است در یک جایی این پیوند نشت دهد.

جهت آنکه مطمئن شوند که نشتی وجود ندارد این روند انجام می‌گیرد. پس از اطمینان، لوله هوایی در آورده می‌شود و بچه از دستگاه خارج خواهد شد. این عمل تا سی سال پیش تا ۷۰ درصد احتمال مورتالیتی (مرگ ومیر) وجود داشت.

خوشبختانه به‌مرور زمان با وجود پیشرفت مهارت‌ها، امکانات بهتر، بیهوشی پیشرفته‌تر، امکانات نگهداری نوزاد (بخشNICU) بهتر و… این احتمال به ۲۰ تا ۳۰ درصد کاهش یافت. نوزاد نارس، ناهنجاری قلبی، عفونت‌های تنفسی و… گاهی زمینه‌ساز مرگ‌ومیر در این نوزادان است. خوشبختانه اکثر بچه‌ها با موفقیت در این بیمارستان عمل شدند. دکتر دلشاد از سال ۷۱ تابه‌حال این عمل‌ها را انجام داده‌اند.

دکتر دلشاد در این باره می‌گوید: بچه‌هایی که حدود ۲۰ یا ۲۵ سال پیش عمل شدند در حال حاضر جوان‌های قبراقی هستند و در واقع با یک عمل زندگی خود را بدست آوردند. همچنین از لحاظ آی کیو و درسی نیز بسیار موفق هستند.

تمامی این صحبت‌ها برای این است که مادرانی که چنین بچه‌هایی را به دنیا می‌آورند، نباید ناامید باشند. با وجود امکاناتی که در حال حاضر در بیمارستان مریم وجود دارد، ان ای سی یو با ۱۲ تخت، متخصصین نوزادان و کودکان ۲۴ ساعته، حضور جراح نوزادان و اطفالان و متخصصین بیهوشی که حتی بچه‌های ۸۰۰ گرمی را بیهوشی می‌دهند.

در واقع متخصصین بیهوشی نعمت بزرگی در این بیمارستان‌ها هستند؛ زیرا با کمک آنها این عمل‌ها انجام می‌گیرد. خوشبختانه تابه‌حال اکثر عمل‌ها با موفقیت بالایی انجام گرفته است. توصیه ما به والدین این نوزادان این است که همیشه آرامش خود را حفظ کنند، تمامی موارد از جمله مقعد بسته نیز قابل عمل است.

گاهی فکر می‌کنند که این مشکل شاید با بی‌اختیاری همراه باشد. در گذشته چنین چیزی بود (بیش از ۵۰ در صد نوزادان)؛ اما روش‌های عمل تغییر کرد و تا امروز به ۹۵ درصد کنترل کامل رسیده است. آن ۵ درصد ناشی از عصب‌گیر‌ی مقعد رخ می‌دهد که در بچه از قبل وجود داشته (مادرزادی) یا اینکه عضله مقعد در او وجود ندارد.

اگر عضله مقعد وجود داشته باشد، با وجود تکنولوژی امروز و امکاناتی که در بیمارستان فراهم شده طوری عمل می‌شوند که از کنترل کافی و کامل برخوردار باشند. شاید بچه‌هایی وجود داشته باشند که پس از عمل مقعد بسته، بی‌اختیاری را تجربه کنند؛ اما تمامی این موارد در این بیمارستان با موفقیت عمل خواهند شد.

سوال رایجی که در این زمینه پرسیده می‌شود این است که آیا بچه‌های دیگر از آن والدین ممکن است با این شرایط به دنیا بیایند؟ پاسخ ما این است که هیچ شرطی در این رابطه وجود ندارد. بسیاری از افراد را شاهد بودیم که بچه‌های بعدی خود را به دنیا آوردند و با چنین مشکلی مواجه نشدند.